Nowe przepisy wprowadziły rozwiązanie mające na celu zachowanie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa w przypadku śmierci jego właściciela. Obowiązują od 25 listopada 2018 roku. Adresatami tych regulacji są przede wszystkim osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, które mają wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, więc także wspólnicy spółki cywilnej. Problem ma dużą skalę, gdyż w CEIDG jest w tej chwili ponad 210 tys. zarejestrowanych osób powyżej 65. roku życia.  

Do tej pory przejmujący firmę po zmarłym nie mógł korzystać ze wszystkich uprawnień danych przedsiębiorcy. Nie mógł posługiwać się NIP-em, a co za tym idzie dokonywać rozliczeń podatkowych. Umowy o pracę oraz decyzje administracyjne, takie jak koncesje i zezwolenia ulegały wygaśnięciu. Ponadto pojawiały się trudności z dostępem do firmowych kont bankowych.

 

W zapewnieniu płynności działania przedsiębiorstwa ma pomóc powołanie tymczasowego zarządcy sukcesyjnego, który posiada szereg uprawnień. Przedsiębiorca może ustanowić zarządcę jeszcze za życia za jego zgodą poprzez złożenie oświadczenia na piśmie i dokonanie wpisu w CEIDG. Gdy przedsiębiorca nie zdąży powołać zarządcy, po jego śmierci może to zrobić małżonek mający udział w przedsiębiorstwie, jego spadkobierca, który przyjął spadek lub zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis. Takie powołanie przysparza jednak więcej trudności, ponieważ musi zostać dokonane w formie aktu notarialnego, za zgodą uprawnionych do spadku łącznie                   w wielkości przynajmniej 85% udziałów, w terminie do 2 miesięcy. Zarząd sukcesyjny można także ustanowić w przypadku zawieszenia działalności gospodarczej, ale nie gdy została ogłoszona upadłość. Do czasu powołania zarządcy jedynie umowy o pracę mogą być kontynuowane, o ile do 30 dni zostanie zawarte porozumienie z pracownikami, natomiast wykonanie umów cywilnych zostaje przerwane. Osobą sprawującą zarząd może być każdy, kto posiada pełną zdolność do czynności prawnych i nie ma zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Zarządcą może być również powołany uprzednio prokurent.

Jeśli zarządca nie został powołany przez przedsiębiorcę, do czasu jego powołania prawdopodobni właściciele przedsiębiorstwa w spadku mogą wykonywać czynności zachowawcze, czyli umożliwiające prowadzenie przedsiębiorstwa i zachowanie jego majątku.

Zarządca sukcesyjny prowadzi przedsiębiorstwo z określeniem „w spadku”. Jest uprawniony do samodzielnego zarządzania, przede wszystkim w kwestii rozliczeń podatkowych. Jeśli zarządca będzie ustanowiony przed śmiercią przedsiębiorcy, wtedy VAT jest dalej rozliczany, nie następuje wyrejestrowanie podatnika VAT. Jeśli dopiero po śmierci- należy zaktualizować rejestr przez złożenie druku VAT-R. Jeśli chodzi o rozliczanie podatku akcyzowego, to konieczne jest powołanie zarządcy za życia przedsiębiorcy, aby móc kontynuować uprawnienia z zezwoleń i innych decyzji akcyzowych. Podatek dochodowy natomiast jest rozliczany w tej samej formie w jakiej był dotychczas do końca roku kalendarzowego. W następnym roku można dokonać zmiany.

Zarządca może kontynuować wcześniej zawarte umowy o pracę, jeżeli do 30 dni zostaną zawarte porozumienia z pracownikami. W przypadku braku takich porozumień, pracownicy mogą sami zgłosić gotowość do pracy w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu. Kontrakty oraz prawa              z przyznanych koncesji i zezwoleń zachowują swoją ciągłość. Zarządca, podobnie jak prokurent, działa we własnym imieniu ze skutkiem dla przedsiębiorcy. Należy zaznaczyć, że za zobowiązania firmy nie odpowiada swoim majątkiem. Zarządcą może zostać również jeden z przyszłych właścicieli przedsiębiorstwa.

W spółce cywilnej zarządca wstępuje do działalności w miejsce zmarłego wspólnika i reprezentuje ją na zasadach obowiązujących tego wspólnika, jednak tylko w przypadku, gdy w umowie spółki przewidziano możliwość wejścia do spółki spadkobierców wspólnika. Jeśli takiej możliwości nie przewidziano, zarządca może wejść do spółki tylko za zgodą pozostałych wspólników. Spadkobiercy wspólnika również wchodzą do spółki za zgodą reszty wspólników, która nie udzielona w ciągu 14 dni jest dorozumiana.

Zarząd sukcesyjny wygasa w kilku sytuacjach przed upływem 2 lat od śmierci przedsiębiorcy. Jeśli  nie przyjął spadku lub spadek przyjęła tylko jedna osoba lub gdy dział spadku nastąpił wcześniej. Wygaśnięcie zarządu może nastąpić jeszcze przed działem spadku, gdy przedsiębiorstwo nabędzie jedna osoba, również poprzez aport do spółki. W przypadku wykreślenia zarządcy z CEIDG i niepowołania nowego, zarząd też wygasa. Tak samo, gdy ogłoszono upadłość przedsiębiorcy.

Warto zaznaczyć, że przedsiębiorstwo prowadzone w ciągu przez dwa lata jest zwolnione od podatku z tytułu nabycia przedsiębiorstwa, nawet jeśli zostanie przejęte nie przez najbliższych krewnych.

Nowe przepisy mają na celu przede wszystkim ochronę funkcjonowania przedsiębiorstwa. Warto zwiększyć szanse przedsiębiorstwa poprzez powołanie zarządcy jeszcze za życia i w ten sposób zadbać o płynne przejście firmy w ręce kolejnych pokoleń.